Mevsimlerin Oluşumu
Dünya üzerinde belirli zamanlarda farklı mevsimler yaşanır, bu mevsimleri özelliklerine göre hava sıcaklığında ve yağış türlerinde değişkenlik olabilir.
1) Dünyanın Şekli
# Dünya, kutuplardan biraz basık, Ekvator’dan şişkin kendine özgün bir şekle sahiptir. Dünyanın bu şekline geoit denir.
# Dünya’yı paralel olarak iki eş parçaya böldüğü varsayılan hayali çizgiye Ekvator çizgisi denir. Ekvator çizgisinin oluşturduğu düzleme de Ekvator düzlemi adı verilir.
# Ekvatorun üstünde kalan yarıya kuzey yarım küre, altında kalan yarıya ise güney yarım küre denir.
# Her iki yarım kürede, güneş ışınlarını dik açıyla en son alabilen noktalara dönence denir. Kuzey yarım kürede yengeç dönencesi, güney yarın kürede oğlak dönencesi bulunur.
2) Dünyanın Hareketleri
Kendi etrafında dönmesi hareketi: Dünya, dönme ekseni etrafında batıdan doğuya doğru dönerek günlük hareketini yapar. Bu hareketini 24 saatte tamamlar. Bu hareketi sonucunda gece ve gündüz oluşur.
Güneş etrafında dolanması hareketi: Dünya, Güneş’in etrafında elips şeklinde bir yörüngede güneşin etrafında dolanma hareketi yapar. Dünya yörünge etrafındaki dolanımını 365 gün 6 saatte tamamlar.
3) Eksen eğikliği
— Yörünge düzlemi: Dünyanın,Güneş çevresinde dolanırken oluşturduğu düzleme denir.
— Yörünge Ekseni: Yörünge düzlemini dik olarak kesen hayali çizgidir.
— Dönme ekseni: Kutuplardan ve yerin merkezinden geçtiği kabul edilen hayali çizgidir.
— Ekvator düzlemi: Ekvator çizgisinin oluşturduğu düzleme denir.
— Dünya’nın dönme ekseninin, yörünge eksenine 23 derece 27 dakikalık bir açı ile eğik durmasına eksen eğikliği denir. Yada Ekvator düzlemi ile Dünyanın yörünge düzlemi arasındaki 23 derece 27 dakikalık açı eksen eğikliğidir.
Eksen eğikliğinin sonuçları:
- Mevsimlerin oluşmasına neden olur.
- Gece ve gündüz sürelerinde değişmesine neden olur.
- Güneş ışınlarının yıl içerisindeki gelme açısının değişmesine neden olur.
- Birim yüzeye aktarılan ısı enerjisi miktarının değişmesine neden olur.
- Sıcaklık farklılıklarının oluşması ve gölge boylarının değişmesine neden olur.
4) Mevsimlerin Oluşumu
# Mevsimler, Dünya’nın dönme ekseni eğikliği ve Dünya’nın Güneş etrafındaki dolanımı sonucu oluşur.
# Eksen eğikliği sonucu, Güneş’ten çıkan ışınların yeryüzüne düşme açılarındaki farklılıklar mevsimlerin oluşumuna etki eder.
# Dik veya dike yakın açılar ile düşen Güneş ışınları, yüzeyde toplu hâlde oldukları için yüzeyde daha fazla ısı enerjisi oluşturur. Eğik açılar ile düşen Güneş ışınları ise yüzeyde dağınık hâlde oldukları için yüzeyde daha az ısı enerjisi oluşturur.
# Güneş ışınlarının dik açı ile düştüğü bölgelerde yaz mevsimi yaşanırken, Güneş ışınlarının eğik açıyla düştüğü bölgelerde kış mevsimi yaşanır.
# Mevsimler Dünya üzerindeki yarım kürelere göre farklılık gösterir. Kuzey yarım kürede yaz mevsimi yaşanırken, Güney yarım kürede kış mevsimi yaşanır.
Dünya’nın, Güneş etrafında dolanırken izlediği yol şekildeki gibi verilmiştir.
# Dünya’nın Güneş etrafındaki dolanımı ve eksen eğikliği sonucu 21 Aralık, 21 Mart, 21 Haziran ve 23 Eylül gibi mevsim geçişlerinin yaşandığı tarihler oluşur.
# 21 Mart:
— Güneş ışınları öğle vakti Ekvator çizgisi üzerin-deki noktalara dik açı ile düşer.
— Güney yarım kürede sonbahar mevsimi, Kuzey yarım kürede ise ilkbahar mevsimi yaşanmaya başlar.
— Her iki yarım kürede gece ve gündüz süreleri eşitlenir.
— Kuzey ve Güney yarım küreler de birim yüzeye düşen ısı enerjisi eşittir.
— Öğle vakti Ekvator üzerinde gölge boyu sıfır olur.
# 21 Haziran:
— Güneş ışınları, Kuzey yarım kürede bulunan Yengeç dönencesi üzerindeki noktalara öğle vakti dik açı ile düşer.
— Kuzey yarım kürede yaz mevsimi, Güney yarım kürede ise kış mevsimi yaşanmaya başlar.
— Kuzey yarım küre en uzun günü, Güney yarım küre ise en kısa günü yaşar.
— Kuzey yarım kürede bulunan yengeç dönencesine öğle vakti gölge boyu sıfır olur.
— Kuzey yarım küreye de birim yüzeye düşen ısı enerjisi, güney yarım küreden daha fazladır.
# 23 Eylül:
— Güneş ışınları öğle vakti Ekvator çizgisi üzerindeki noktalara dik açı ile düşer.
— Kuzey yarım kürede sonbahar, Güney yarım kürede ise ilkbahar mevsimi yaşanmaya başlar.
— Her iki yarım kürede gece ve gündüz süreleri eşitlenir.
— Kuzey ve Güney yarım küreler de birim yüzeye düşen ısı enerjisi eşittir.
— Öğle vakti Ekvator üzerinde gölge boyu sıfır olur.
# 21 Aralık:
— Güneş ışınları, Güney yarım kürede bulunan Oğlak dönencesi üzerindeki noktalara öğle vakti dik açı ile düşer.
— Güney yarım kürede yaz mevsimi, Kuzey yarım kürede ise kış mevsimi yaşanmaya başlar.
— Güney yarım küre en uzun günü, Kuzey yarım küre ise en kısa günü yaşar.
— Güney yarım kürede bulunan oğlak dönencesine öğle vakti gölge boyu sıfır olur.
— Güney yarım küreye de birim yüzeye düşen ısı enerjisi, kuzey yarım küreden daha fazladır.
Not:
- 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde, Dünya’nın her yerinde gece-gündüz eşitliğine ekinoks denir.
- 21 Haziran ve 21 Aralık tarihlerinde, en uzun gün yaşanmasına Gün Dönümü denir.
Not: 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde Güneş ışını ekvatora dik açı ile geldiğinden eksen eğikliği etkisi
ortadan kalkar.